Mati — niezwykłe i tajemnicze niebieskie oko

Niebieskie oko proroka, znane w Grecji jako „mati” (gr. „μάτι”, czyli dosłownie „oko”), a w niektórych miejscach również znane jako „evil eye” to jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli kultury śródziemnomorskiej. Kojarzy się z ochroną, mistycyzmem i tradycją sięgającą starożytności. Ten niewielki amulet w postaci szklistego, niebieskiego oka, spotkamy na całym obszarze basenu Morza Śródziemnego, zwłaszcza w Grecji, Turcji, na Cyprze, w krajach arabskich i na Bałkanach. Choć jego forma jest prosta, symbol ten kryje w sobie złożoną historię, pełną mitologii, religii, ludowych wierzeń i duchowości.

Pochodzenie symbolu „mati” sięga tysięcy lat wstecz. Już w starożytnym Egipcie funkcjonowało Oko Horusa — symbol ochrony, zdrowia i boskiej mocy. Oko to reprezentowało boga Horusa, który stracił jedno oko w walce ze swoim wujem Setem. Po cudownym przywróceniu wzroku, oko to stało się talizmanem ochronnym, powszechnie wykorzystywanym przez Egipcjan, zwłaszcza żeglarzy i wojowników.

Z kolei w starożytnej Grecji i Rzymie pojawiały się wzmianki o „złym spojrzeniu”, które mogło rzucać uroki. Grecy nazywali to „baskania” (βασκανία), co oznaczało złośliwe, zazdrosne spojrzenie mogące przynieść nieszczęście. Ludzie wierzyli, że niektóre osoby, zwłaszcza te zawistne lub zazdrosne, mogły rzucać urok tylko za pomocą spojrzenia — nieświadomie lub celowo.

Symbol oka stał się zatem ochroną przed „złym okiem” — „kako mati”. Aby się przed nim bronić, używano specjalnych amuletów, które miały odbijać negatywną energię. Najczęściej przyjmowały one formę niebieskiego oka z czarną źrenicą w środku, przypominającego ludzkie oko.

Kolor niebieski nie jest przypadkowy. W kulturze greckiej (i nie tylko) niebieski uznawany był za barwę ochronną. Wierzono, że osoby o niebieskich oczach (rzadkość wśród rdzennych Greków) mają szczególnie silną moc rzucania uroków. Dlatego niebieski kolor stał się swoistym „antidotum” — miał neutralizować złą energię i odbijać negatywne spojrzenia.

Dodatkowo kolor niebieski symbolizuje spokój, morze, niebo oraz boskość. Kojarzy się z ochroną, pokojem i czystością intencji. Woda (reprezentowana przez niebieski kolor) w wielu kulturach miała moc oczyszczającą — zarówno fizycznie, jak i duchowo.

Kolory w symbolice evil eye

Poza Grecją symbol i przesąd złego oka są równie powszechne, szczególnie w sąsiednich kulturach, w tym w Turcji, Albanii oraz w niektórych regionach Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. Amulet złego oka to nie tylko symbol ochrony, ale także element kulturowy, odzwierciedlający mieszankę folkloru i tradycji, która do dziś kształtuje greckie (i nie tylko greckie) życie.

Oko jest jednym z najstarszych i najbardziej uniwersalnych symboli — utożsamiane z wiedzą, mądrością, wszechwidzeniem, oświeceniem, z czymś bezcennym. Często to właśnie wokół oka budujemy swoje postawy, co odzwierciedlone jest i trwale umieszczone w języku, obrazującym lub opisującym rzeczy mądre, drogocenne lub kruche. Przykładowo: oko za oko, być czyimś oczkiem w głowie, mieć kogoś na oku, być solą w oku, mydlić komuś oczy, oko — zwierciadło duszy, mieć do czegoś oko.

Znamy także koncepcję trzeciego oka. Jest ona głęboko osadzona w tradycjach wschodnich: w hinduizmie i buddyzmie symbolizuje duchowy wgląd, intuicję, wyższą świadomość. Nie zapominajmy też o oku opatrzności. To symbol chrześcijański / renesansowy, oko otoczone blaskiem albo promieniami — często reprezentuje Boga patrzącego na świat.

W kulturze hawajskiej istnieje symbol „Oko Kanaloa” (Eye of Kanaloa), związany ze szamanizmem: symbolizuje ducha, manifestację rzeczywistości poprzez ducha, równowagę siły duchowej i miłości. Natomiast w hinduizmie (i ogólnie w religiach Dharmy) „oko” może pełnić funkcję metafory poznania i wglądu duchowego.

Pamiętajmy więc, że oko symbolizuje świadomość, czujność i prawdę — „widzi wszystko”, więc zło nie może się ukryć.

Co ciekawe, choć „mati” kojarzone jest z Grecją, jego odpowiedniki występują w wielu kulturach. To potwierdza, że strach przed złą energią i zazdrością jest uniwersalny kulturowo. Choć forma się różni, funkcja ochronna pozostaje niezmienna. 

W kulturze ludowej „mati” to nie tylko ozdoba, ale swoista tarcza ochronna. Używa się go zarówno na co dzień, jak i podczas ważnych wydarzeń — takich jak narodziny dziecka, ślub, zakup nowego domu, czy otwarcie firmy.

W domach wiesza się je nad drzwiami wejściowymi lub w salonie. Rodzice przypinają je do wózków niemowlęcych lub ubrań dzieci, aby chronić je przed zazdrosnymi spojrzeniami. Przedsiębiorcy trzymają „mati” w biurach i sklepach, wierząc, że chroni przed złą energią klientów lub konkurencji.

Amulet, zazwyczaj w formie niebieskiego lub białego oka, jest też powszechnie noszony jako biżuteria — broszka, bransoletka, pierścionek lub kolczyki. To pokazuje, jak powszechne jest to przekonanie nawet we współczesnej Grecji

Choć symbol ten stał się powszechną dekoracją, wielu Greków nadal zupełnie serio wierzy w jego magiczne właściwości. Istnieją nawet rytuały „zdejmowania uroku” (tzw. xematiasma), które są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Osoba podejrzewająca, że padła ofiarą „złego oka” (np. doświadcza nagłego bólu głowy, zmęczenia, złego samopoczucia bez wyraźnej przyczyny) może poprosić starszą osobę w rodzinie o odmówienie specjalnej modlitwy.

W wielu regionach Grecji takie modlitwy są traktowane poważnie i dostępne tylko dla wybranych — często są one przekazywane tylko osobom tej samej płci w rodzinie. Jeśli podczas modlitwy osoba ziewa lub łzawi — uznaje się to za znak, że „zły urok” został zdjęty.

Jak już wspominałam obecnie „mati” stało się nie tylko symbolem ochronnym, ale również modnym dodatkiem. Spotykamy je w biżuterii, dekoracjach, ubraniach i gadżetach. Amulety z niebieskim okiem noszą zarówno mieszkańcy Grecji, jak i turyści, często nieświadomi jego głębszego znaczenia.

Projektanci mody chętnie sięgają po motyw oka jako wzór graficzny — symbolizujący nie tylko ochronę, ale także „czujność”, „intuicję” i „połączenie z duchowością”, swoisty mindfulness i ochronę przed negatywnymi emocjami (nie tylko magicznymi, ale też społecznymi). Biżuteria z „mati” jest więc dzięki temu prezentem o pozytywnym przesłaniu — ofiarowuje się ją bliskim z życzeniem bezpieczeństwa i pomyślności.

Na popularności zyskało również łączenie „mati” z innymi symbolami, jak np. krzyżyk, ręka Fatimy (Hamsa) czy znak nieskończoności. Tego rodzaju kompozycje mają wzmacniać działanie ochronne i duchowe amuletu.

Należy jednak pamiętać, że niebieskie „greckie oko” to coś więcej niż turystyczny gadżet — to symbol o głębokim zakorzenieniu w tradycji, duchowości i ludowej mądrości. Od starożytnych wierzeń po współczesne rytuały i modę – „mati” przetrwało wieki jako amulet chroniący przed złem, zazdrością i nieszczęściem.

Jego uniwersalność, prostota i tajemnicza moc sprawiają, że pozostaje jednym z najbardziej fascynujących i rozpoznawalnych symboli kultury śródziemnomorskiej. Bez względu na to, czy wierzysz w jego działanie, czy nosisz go jako ozdobę — warto znać jego historię i znaczenie. Bo OKO, które naprawdę patrzy, może też naprawdę chronić.