Grecja w pigułce

Grecja usytuowana jest w południowo-wschodniej Europie, zajmuje południową część Półwyspu Bałkańskiego. Leży w miejscu, gdzie spotykają się trzy kontynenty – Europa, Azja i Afryka. Od północy graniczy z Bułgarią oraz Byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii (F.Y.R.O.M.), na północnym-zachodzie z Albanią, na wschodzie z Turcją. Od zachodu kraj ten oblewa Morze Jońskie, od południa Morze Śródziemne, od wschodu Morze Egejskie.

Całkowita powierzchnia Grecji wynosi 131 957 km² i składa się z trzech dużych części:

• część lądowa Półwyspu Bałkańskiego (rozpościera się od regionu Centralnej Grecji na południu do regionu Tracji na północy), która stanowi największy geograficzny element kraju;
• Półwysep Peloponeski, który jest oddzielony od części lądowej Kanałem Korynckim;
• kilka tysięcy wysp i wysepek rozsianych na morzach: Egejskim oraz Jońskim. Większość z nich jest skupiona w grupach, które stanowią grecki archipelag.

Około 81% powierzchni kraju zajmują góry i wzniesienia, których średnia wysokość stanowi 1200-1800 m n.p.m. Stawia to Grecję w czołówce górzystych państw europejskich. Najwyższym szczytem jest Mytikas (2917 m n.p.m.) w masywie Olimpu. Obszary nizinne są niewielkie i występują w pobliżu wybrzeży (Nizina Salonicka, Tesalska, Tracka oraz Argolidzka).

Hellada może poszczycić się także kilkoma jeziorami: Trihonis w Etolii, Prespa na granicy z Albanią, Vegoritis w Macedonii, Kournas na Krecie.

Linia brzegowa stanowi 16 000 km długości, z czego aż 7 500 km biegnie dookoła wielu tysięcy wysp greckiego archipelagu. Jest to unikat na kontynencie europejskim.

Grecja podzielona jest na jednostki administracyjne trzech poziomów: 7 administracji, które dzielą się na 13 regionów, składających się następnie z 325 gmin. Na podstawie danych Banku Światowego, Grecję zamieszkuje 11,1 mln ludzi, a największymi skupiskami są duże miasta: Ateny, Saloniki, Patra. Językiem urzędowym jest nowogrecki, nazywany dimotiki, który w 1976 roku zastąpił katharevousę.

Większość mieszkańców Grecji, bo aż 95% jest wyznawcami Prawosławnego Autokefalicznego Kościoła Greckiego. Najliczniejszą mniejszością religijną stanowią wyznawcy islamu.

Ustrój polityczny Grecji to demokracja parlamentarna. Głową państwa jest prezydent, wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję. Władza ustawodawcza należy do parlamentu oraz prezydenta, natomiast wykonawcza – do rządu. Prezydent powołuje na stanowisko premiera przewodniczącego partii mającej w parlamencie większość absolutną lub bezwzględną.

Od 1981 roku Grecja jest członkiem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (Unia Europejska), a także należy do strefy Schengen od 2000 r. i strefy Euro od 2001 r.

2600 –  1450 r. p.n.e. –  ROZWÓJ CYWILIZACJI MINOJSKIEJ

W tym okresie na Krecie funkcjonowały dobrze zorganizowane społeczeństwa pałacowe, które rozwinęły pierwszy system piśmienny.  Minojczycy, których głównym ośrodkiem był pałac w Knossos, rozwinęli sieć komunikacyjną z plemionami zamieszkującymi nad wschodnią częścią basenu Morza Śródziemnego. Przejęli oni pewne elementy kulturowe tych plemion i w rezultacie wywarli znaczne wpływy  na kulturę Grecji lądowej oraz Wysp Egejskich.

Ok. XVII w. p.n.e. –  WYBUCH WULKANU NA THIRZE

Erupcja wulkanu spowodowała zniszczenie większości minojskich ośrodków na Krecie i Thirze (Santorini).

XV w. p.n.e. –  ROZKWIT KULTURY MYKEŃSKIEJ

Mykeńczycy z Peloponezu czerpiąc z doświadczeń swoich poprzedników wznieśli imponujące grody w Mykenach i Tyrynsie. W „Iliadzie” mityczny król Agamemnon jest przedstawiany jako najpotężniejszy spośród wszystkich Greków, co sugeruje, że  Mykeny musiały stanowić ośrodek władzy o potężnych wpływach.

IX –  VIII w. p.n.e. –  OKRES GEOMETRYCZNY

Był to początek greckiego renesansu. Zaczęły organizować się państwa-miasta oraz powstał grecki alfabet. Na ten okres datowane są dzieła Homera (koniec VIII w. p.n.e.).

VIII –  V w. p.n.e. –  EPOKA ARCHAICZNA 

Czas największych przemian społecznych oraz politycznych. Greckie państwa-miasta założyły kolonie: od Hiszpanii na zachodzie poprzez region Morza Czarnego na północy po północną Afrykę na wschodzie, przygotowując Grecję do okresu jej największej świetności w epoce klasycznej.

V – IV w. p.n.e – WOJNY GRECKO-PERSKIE I EPOKA KLASYCZNA

490 r. p.n.e. – perski król Dariusz próbował najechać Grecję, lecz został pokonany przez ateńską armię pod Maratonem.
480 r. p.n.e. – syn Dariusza, Kserkses, ponownie najechał Grecję. Tym razem król Sparty Leonidas przegrał z nim pod Termopilami. Ateny zostały zdobyte, ale Greckie okręty w niespodziewanym ataku zatopiły perską flotę nieopodal Salaminy.
478/477 r. p.n.e. – utworzono Związek Ateński (nazywany również Morskim), który skupiał wiele greckich wysp oraz miast sprzymierzonych przeciw Persom.
431 – 404 r. p.n.e. – wojny peloponeskie. Ich głównymi uczestnikami były Ateny i Sparta.
338 r. p.n.e. – Filip II, król Macedonii, pokonał Ateny i Teby w bitwie pod Cheroneją i zjednoczył sobie wszystkie greckie państewka oprócz Sparty.

IV w. p.n.e. – III w. n.e. – OKRES HELLENISTYCZNY I OKUPACJA RZYMSKA

336 r. p.n.e. – Filip II został zamordowany. Jego syn Aleksander włączył Grecję w obręb wielkiego mocarstwa z głównym ośrodkiem władzy w Macedonii.
323 r. p.n.e. – po śmierci Aleksandra imperium zostało podzielone pomiędzy 3 wodzów, zwanych diadochami.
320 – 275 r. p.n.e. – wojny pomiędzy diadochami. Na główną potęgę w regionie wyrósł Rzym.
168 r. p.n.e. – spory między państwami-miastami doprowadziły do interwencji Rzymu, który pokonał najpierw Macedonię, a później kolejne regiony.
146 r. p.n.e. – aneksja Grecji jako prowincji Imperium Rzymskiego.
52 – 58 r. n.e. – św. Paweł odbył dwie podróże misyjne, podczas których odwiedził min. mieszkańców Filipii, Salonik, Koryntu, Kos, Rodos
i Krety, przyczyniając się tym samym do rozwoju chrześcijaństwa.

IV-XV w. n.e. – GRECJA BIZANTYJSKA 

• 330 r. n.e. – cesarz Konstantyn założył miasto Konstantynopol, którego nazwę zmieniono później na Bizancjum, dlatego też całe imperium zaczęto nazywać Bizantyjskim. Sam Konstantyn był pierwszym władcą, który skłonił się w stronę chrześcijaństwa, które następnie zalegalizowano.
• 395 r. n.e. – Teodozjusz Wielki podzielił cesarstwo na część zachodnią i wschodnią zdominowaną przez Greków, której stolicą został właśnie Konstantynopol.
• 976 – 1025 r. n.e. – za panowania Bazylego II Cesarstwo sięgało od Italii po Kaukaz i od Dunaju po Syrię. Był to szczyt jego potęgi.
• 1204 r. n.e. – Krzyżowcy wspierani przez Wenecjan zdobyli Konstantynopol i podzielili między siebie Grecję.
• 1262 r. n.e. – ponownie Konstantynopol zajęli Bizantyjczycy. Początek ostatniego etapu historii Cesarstwa, kiedy na arenę wkroczyli Turcy Osmańscy.

XV – XIX w. n.e. – OKRES TURECKIEJ OKUPACJI

1453 r. n.e. – 29 maja Turcy Osmańscy zdobyli Konstantynopol, co oznaczało upadek Cesarstwa Bizantyjskiego.
1453 r. n.e. – sułtan przekazał cywilne zarządzanie Grecją Kościołowi prawosławnemu, co oznaczało, że Grecy cieszyli się licznymi swobodami.
XVI w. n.e. – Turcy rozpoczęli akcję nakładania na Greków coraz to wyższych podatków, m.in. od posiadanej ziemi, co zaczęło powoli wzbudzać ich niezadowolenie.
XVIII w. n.e. – zaczęło wzrastać poczucie świadomości narodowej Greków. Zaczyna dochodzić lokalnie do walk z okupantem.

NOWOŻYTNE DZIEJE GRECJI

25 marca 1821 r. ─ biskup Patras, Germanos, wywiesił grecką flagę na klasztorze Agia Lavra, co stało się sygnałem do wybuchu powstania.
1822 r. – deklaracja pierwszej konstytucji niepodległej Grecji.
1827 r. – Zgromadzenie Narodowe wybrało na pierwszego prezydenta Ioannisa Kapodistriasa. W tym samym roku sprzymierzone siły brytyjsko-rosyjsko-francuskie dokonały zniszczenia osmańskiej floty pod Navarino.
1830 r. – część ziem greckich odzyskała niepodległość.
1831 r. – gubernator Kapodistrias został zamordowany w ówczesnej stolicy,
1832 r. – na tronie zasiadł bawarski książę Otton I, rozpoczynając okres monarchii.
1834 r. – przeniesiono stolicę państwa do Aten.
1864 r. – do Grecji powróciły Wyspy Jońskie.
1881 r. – przyłączenie Epiru i Tesalii.
1912 – 1913 r. – dwie wojny bałkańskie, w wyniku których Grecja zdobyła Epir, Macedonię, a następnie Kretę i wschodnie Wyspy Egejskie.
1923 r. – po sromotnej klęsce w wojnie z Turcją, na podstawie Traktatu Lozańskiego wytyczono nowe granice między Grecją a Turcją i nastąpiła wymiana ludności.
1940 – 1944 r. – wojska Mussoliniego dokonały inwazji na Grecję, co uwikłało kraj w II wojnę światową.
1946 – 1949 r. – wojna domowa. Konflikt pomiędzy wojskami rządowymi a komunistyczną partyzantką.
1967 – 1974 r. – po przeprowadzeniu udanego zamachu stanu, państwo zostało zawładnięte przez „czarnych pułkowników”.
1974 r. – zniesienie monarchii.
1981 r. – Grecja przystępuje do EWG.
2002 r. – wprowadzenie nowej waluty

Prawosławie (grec. orthodoxia) to chrześcijaństwo powszechne. Słowo orthodoxia ma podwójne znaczenie. Oznacza prawdziwą chwałę i prawdziwą wiarę. Charakterystyczną cechą Kościoła prawosławnego jest autokefalia, czyli niezależność Kościoła miejscowego od całego Kościoła powszechnego. Prawosławie na świecie składa się z kościołów krajowych w ramach poszczególnych narodów, które różnią się między sobą zwyczajami i obrzędami wynikającymi z kultury danego państwa, jednak zachowują przy tym wspólną istotę nabożeństw.

Chrześcijaństwo w Grecji miało swój początek w podróżach misyjnych św. Pawła. Przybył m.in. do Salonik i Koryntu, a następnie wystosował do tamtejszych wspólnot listy: do Tesaloniczan, Filipian i Koryntian.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu oraz Święta Tradycja to źródła doktryny Kościoła prawosławnego. Źródłem sakramentów jest Eucharystia pod postacią chleba i wina, gdyś to właśnie z niej pochodzą pozostałe sakramenty.

Istotne miejsce w prawosławiu zajmuje kult maryjny. Maryja Panna Zawsze Dziewica jest uważana za Matkę Boga. Góruje ona nad świętymi oraz Aniołami w Niebie.

Niezwykle ważne w Kościele prawosławnym są ikony, które określane są jako ewangelia pisana kolorami.

Biskupi i mnisi wyróżniają się wyglądem – noszą długie brody i charakterystyczne nakrycia głowy. Obowiązuje ich celibat, natomiast pozostali duchowni mają prawo do zawarcia małżeństwa i wykonywania drugiego zawodu. Jeśli jednak chcą się ożenić, muszą to zrobić przed przyjęciem święceń.

Śluby kościelne i chrzciny są powszechną praktyką, którą stosuje zdecydowana większość wiernych. Najważniejszym świętem jest Pascha, jednak święta Wielkanocy obchodzone są nieco inaczej w różnych tradycjach. Wspólny jest Wielki Post, który obejmuje zakaz spożywania mięsa, ryb i wszelkich produktów pochodzenia zwierzęcego. Takie same zasady obowiązują podczas innych postów, w tym w każdą środę i piątek.

Uroczysta msza święta trwa 3 godziny, stąd niewiele osób uczestniczy w całym nabożeństwie.

Grecki Kościół prawosławny bywa mylnie utożsamiany z Kościołem greckokatolickim (pełna nazwa: Kościół Katolicki Obrządku Bizantyńsko-Ukraińskiego). Ten ostatni jest jednak bliższy Kościołowi katolickiemu, gdyż uznaje władzę papieża i dogmatykę katolicką.

Dlaczego Grecja cieszy się niesłabnącą popularnością i niezmiennie od wielu lat ma rzesze wiernych turystów? Nie tylko dzięki pięknym widokom, pysznemu jedzeniu czy fascynującym zabytkom, ale przede wszystkim zawdzięcza to pięknej pogodzie.

Klimat tego kraju co prawda sprzyja podróżowaniu i zwiedzaniu praktycznie przez cały rok, jednak najwięcej turystów spragnionych błękitnego nieba, niezmąconego ani jedną chmurką przybywa w okresie lata. Kto uwielbia słońce, wysokie temperatury i przyjemnie ciepłe morze, powinien spędzić tutaj kilka błogich dni między czerwcem a wrześniem.

W Grecji panuje klimat śródziemnomorski. Charakteryzuje się  łagodną i deszczową zimą, ciepłym i suchym latem, przeważającą liczbą dni słonecznych w ciągu całego roku.

Ukształtowanie terenu, czyli liczne łańcuchy górskie, istotnie wpływa na wilgotne masy powietrza napływające z centralnej części Morza Śródziemnego. Dlatego możemy wyróżnić różne podtypy klimatu w poszczególnych regionach. W ten sposób mamy miejsca, które widocznie charakteryzują się suchym klimatem (Attyka oraz wschodnia część kraju) aż po okolice, gdzie zaznacza się klimat wilgotny (północ, zachód).

W Grecji można podzielić pory roku na dwie: zimną i deszczową trwającą od początku listopada do końca marca, oraz ciepłą i suchą, która utrzymuje się od kwietnia do października. Najchłodniejszymi miesiącami są styczeń i luty, kiedy średnia temperatura powietrza waha się między 5-10˚C w regionach przybrzeżnych, oraz 0-5˚C w głębi lądu. Bywa, że termometry wskazują wartości poniżej 0˚C w północnej części kraju. Nie ma tutaj długich okresów deszczowych. Zimowa pogoda w styczniu i lutym jest zawsze przerywana poprawiającymi nastrój, słonecznymi dniami.

Zdecydowanie łagodniejszy przebieg, w porównaniu z północą i wschodem części kontynentalnej, ma pora zimowa na wyspach Morza Egejskiego i Jońskiego, gdzie temperatury oscylują w okolicy 15˚C. W porze suchej i ciepłej pogoda jest zazwyczaj stabilna, a niebo czyste. Zdarzają się krótkotrwałe, intensywne i bardzo orzeźwiające opady deszczu, głównie w północnej i centralnej części kraju.

Najgorętszy okres przypada na ostatnich dziesięć dni lipca i dziesięć pierwszych sierpnia. Wtedy średnia wartość temperatury powietrza wynosi 29-35˚C. W czasie największych upałów orzeźwienie przynosi bryza morska oraz wiatry wiejące z północy, głównie nad Morzem Egejskim.

Niewielkie zróżnicowanie w ramach klimatu śródziemnomorskiego wpływa też na przyrodę. Zieleni zdecydowanie nie brakuje w północnej  i centralnej Grecji, gdzie nawet w miesiącach letnich zdarzają się opady deszczu.

Każdy z nas zapytany, w jakim języku mówi się w Grecji, pewnie odpowiedziałby odruchowo, że po grecku. Jednak termin „język grecki” w świecie nauki wprowadza pewne zamieszanie, ponieważ może się odnosić do kilku faz rozwojowych języka, z których każda posiada własną nazwę.

Dawno temu mieszkańcy Krety stworzyli pierwszy alfabet. Można więc uznać, że to ich forma porozumiewania się stanowiła podstawy językowe Hellenów. Jednak ich pismo tylko częściowo zostało rozszyfrowane przez M. Ventrisa i J. Chadwicka w 1953 r. (pismo linearne A).

Kolejne wieki przyniosły wiele zmian. Grecy mówili licznymi dialektami, które w niektórych okresach znacznie różniły się od języka literackiego.

Kiedy Hellenowie odzyskali niepodległość w XIX w., językoznawcy stworzyli sztuczny twór, nawiązujący do greki klasycznej. Z założenia miał on być ogólnonarodowy, oczyszczony z tureckich naleciałości. Nazywał się katharevusa. Był to jednak język bardzo skomplikowany, z trudnymi formami gramatycznymi i stylistycznymi. Dla ludu w dużej mierze była to czysta abstrakcja. Na co dzień posługiwali się nieoficjalnym wtedy i prostszym dimotiki (język ludowy). W ten sposób doszło do zjawiska diglossii i sporu, który trwał latami. Miało to odbicie w systemie edukacji, który stał się zupełnie nieefektywny. Dzieci nie znały oficjalnego języka, co znajdowało odbicie w ocenach szkolnych.

Krokiem milowym była postawa Alexandrosa Delmouzosa, pedagoga ze szkoły w Volos, który sprzeciwił się prawu i dzięki jego staraniom w placówce wprowadzono dimotiki jako język nauczania. Od razu widać było rezultaty w wynikach uczniów. Choć karą za ten występek było zamknięcie szkoły, to spowodowało w wielu kręgach dyskusje nad problemem.

W roku 1976 nastąpił koniec ery katharevusy. 30 kwietnia rząd Konstantinosa Karamanlisa zakazał używania jej w szkołach, a kilka miesięcy później dimotiki stał się językiem urzędowym państwa.

Czy język grecki jest trudny? Na to pytanie brakuje jednoznacznej odpowiedzi. Każdy język ma w sobie coś, co sprawia trudności. W przypadku greckiego największą niedogodnością wydaje się być alfabet. Szybko jednak można go opanować, bo wbrew pozorom większość liter znamy, chociażby z matematyki i fizyki. Alfa, delta, omega czy sigma każdemu obiły się o uszy i oczy. Jest też wiele podobieństw do naszej mowy ojczystej: stylistyka, zasady gramatyczne, choć odmian przez przypadki mniej. Do tego brak trzeszczących głosek i dyftongów, a ortografia wcale nie jest bardziej skomplikowana. Zresztą już dawno językoznawcy orzekli, że najtrudniejszym językiem świata jest polski. Skoro bez problemu się go nauczyliśmy, to teraz może czas na grecki dimotiki?

Do zobaczenia w Grecji! – Θα σας δούμε στην Ελλάδα! (Tha sas doúme stin Elláda)