1 listopada, w dniu Wszystkich Świętych, Polacy tłumnie odwiedzają groby swoich najbliższych. Cmentarze rozbłyskują tysiącem zniczy, a chrześcijanie pogrążają się w zadumie, trwającej do następnego dnia – Zaduszek. Czy i jak to Święto obchodzą Grecy, których dominującą religią jest prawosławie? Jaki mają stosunek do pamięci o zmarłych oraz jakie tradycje się z tym wiążą? Zapytaliśmy o to rezydentek Grecosa, które w kraju Homera spędzają nie tylko sezon wakacyjny, ale również przez pozostałą część roku Grecja jest ich domem.
Sylwia Dawidczyk, rezydentka z Rodos
W Grecji dzień 1 listopada nie jest świętem, nie obchodzi się tu tego dnia Wszystkich Świętych, tak ważnego w polskim kalendarzu. Grecy wierzą, że człowiek żyje tak długo, jak długo trwa pamięć o nim. Stąd też światełka na grobach (na baterie lub oliwne), które są symbolem tej pamięci. Ciekawostką jest, że kiedy umiera mąż, żona do końca życia ubiera się na czarno (według innej tradycji przez okres 7 lat).
Cmentarze przeważnie są dużo mniejsze niż w Polsce i dominuje na nich biel. Nagrobki są bardziej spersonalizowane, pojawia się często jakiś element nawiązujący do tego, kim zmarły był, co lubił lub czym się zajmował za życia. Zdjęcia umieszczane na grobach są mniej oficjalne niż te spotykane na nagrobkach w Polsce – pokazują zmarłego w naturalnych okolicznościach.
Po kilku latach od pochówku (3 do 7 lub dłużej– w zależności od tego, czy grób należy do rodziny czy też w jakiej części Grecji się znajduje) ekshumuje się zwłoki zmarłego. Zmarłych chowa się w bawełnianych ubraniach, które są łatwiejsze w rozkładzie niż tkaniny syntetyczne. Podczas ekshumacji kości są obmywane w winie, suszone w słońcu i składane do specjalnej skrzyneczki. Na każdym cmentarzu jest pomieszczenie na kości, tzw. osteofilako (ossuarium). Na większych cmentarzach wokół terenu cmentarza buduje się marmurowe „domki” na kości i tam składa się skrzynki w specjalnych szufladach. Możliwe są również prywatne osteofilako, gdzie spoczywają kości wszystkich członków danej rodziny.
Po 3, 9 i 40 dniach, a także po roku od śmierci odprawiane są msze za zmarłych (oprócz tego kilka razy w roku, zawsze w sobotę), czyli Mnimosino. Podczas tych uroczystości rozdaje się przybyłym tzw. kolivę, gotowaną pszenicę na słodko z bakaliami i cynamonem. Również w soboty (Sobota Dusz, czyli Psychosawato) dwa razy w roku obchodzi się Dzień Zaduszny.
Kolejna ciekawostka – do tej pory kremacja była w Grecji zakazana. Ostatnio jednak zmieniło się prawo i pod Atenami powstaje pierwsze krematorium.
Ostatnio odwiedziłam cmentarz w mieście Rodos, niedaleko plaży Zefiros i lokalnego targowiska. Mieści się tu wiele grobów, a także osteofilako, niektóre z nich opuszczone. Kościół stoi na placu cmentarnym, a tuż przy wejściu na cmentarz jest spora sala na stypę. Wszystko bardzo dobrze zorganizowane, usytuowane w jednym miejscu. Tym, co zwróciło moja uwagę, były uśmiechy, które zmarli posyłali ze zdjęć umieszczonych na nagrobkach. Często na fotografiach widać małżeństwa o uśmiechniętych twarzach, pewnie byli ze sobą szczęśliwi…
Małgorzata Papadatou, rezydentka z Aten
W Grecji nie obchodzi się dnia Wszystkich Świętych. Natomiast odpowiednikiem polskich Zaduszek jest Psychosawato – Duchowa Sobota (Psychi oznacza duszę, a sawato – sobotę). Kobiety przygotowują wtedy potrawę, którą formuje się w kształt krzyża – kolyvę – i w dzień wspomnienia duszy zanosi do cerkwi. Talerz mieszanki zbożowej zostaje poświęcony, a następnie zaniesiony na cmentarz, gdzie rodzina dzieli się swoim pokarmem rozsypując ziarna na grobie zmarłego. Kolyva to tradycyjne danie z gotowanej pszenicy i bakalii przygotowywane na pamiątkę zmarłych w Grecji. Przepis, choć prosty w przygotowaniu, wymaga czasu, cierpliwości i staranności. Jednak sedno w tym, aby czas potrzebny na jej przygotowanie spędzić z bliskimi i wspólnie wspomnieć tych, których nie ma już wśród nas.
Przy okazji Święta Zmarłych chciałabym podzielić się także moim doświadczeniem związanym z ceremonią pogrzebową, Mnimosino, czyli mszą za Duszę Zmarłych oraz innymi tradycjami nawiązującymi do pamięci o zmarłych.
Pogrzeb w Grecji z reguły odbywa się już kolejnego dnia po śmierci. Każdy region Grecji ma swoje zwyczaje, ja doświadczyłam, jak odbywa się to w Atenach. W dniu pogrzebu trumna wystawiana jest w przycmentarnej kapliczce (wszystko zależy od rodziny, ale nie ma konieczności jej otwierania. My nie otworzyliśmy). Przy trumnie stoi zdjęcie zmarłej osoby i jest to czas na pożegnanie się z nią oraz złożenie kondolencji rodzinie.
Następnie trumna przenoszona jest do kościoła. Tam zmarły umieszczany jest na środku, pod żyrandolem, skierowany twarzą na zachód. Najbliższa rodzina siada po obu stronach trumny (zazwyczaj w Kościele Prawosławnym kobiety siadają po lewej, a mężczyźni po prawej, ale w Atenach panuje dowolność). Po zakończeniu mszy pogrzebowej wszyscy obecni żegnają się ze zmarłym przekazując ostatnie słowo – wtedy otwierana jest trumna. Msza trwa ok. 30 minut. Pamiętam, jak podczas nabożeństwa za mojego teścia, jego przyjaciel wygłosił piękną mowę pożegnalną…
Po wyjściu z kościoła trumna niesiona jest na cmentarz, a do konduktu przyłącza się rodzina oraz znajomi. Przy wyjściu z kościoła każdy otrzymuje kwiatek, który wrzucany jest do grobu po złożeniu trumny oraz jednorazową rękawiczkę do posypania jej ziemią. Rzadkością jest przynoszenie wiązanek na pogrzeb.
Po każdym pogrzebie w kawiarni odbywa się stypa, podczas której pije się kawę po grecku oraz metaxę, alkohol zarezerwowany w Grecji na tę szczególną okazję.
Czterdzieści dni po śmierci zmarłego odprawiane jest nabożeństwo zwane Mnimosino, gdzie odmawia się modlitwy o przebaczenie grzechów zmarłego. Rodzina zmarłego przynosi do kościoła kolyvę, która jest umieszczana na stole przy ołtarzu, wraz ze świecami i zdjęciem zmarłego.
Po ceremonii wszyscy idą do kawiarni, gdzie poza kawą po grecku, serwuje się buteleczkę koniaku.
Każdy przybyły obdarowany zostaje papierowym woreczkiem z mieszanką kolyvy. To grecki sposób na uczczenie zmarłego pokarmem życia.
Po 5-7 latach od pogrzebu specjalistyczna firma, w obecności rodziny, wyjmuje szczątki zmarłego, myje je w winie i umieszcza w metalowej lub drewnianej skrzynce. Przechowywane są one w specjalnym pomieszczeniu na cmentarzu lub transportowane do rodzinnego grobowca np. na wyspie, z której zmarły pochodził.
Często na płycie nagrobnej znajduje się specjalna wnęka z zasuwaną szybą, gdzie zamieszcza się coś, co pokazuje, czym za życia parał się zmarły: mogą to być karty, jeśli był fanem gier karcianych lub jakiś instrument w przypadku muzyka. Trudno znaleźć typowo portretowe fotografie. Najczęściej widać najzwyklejsze zdjęcia przedstawiające ludzi w radosnych chwilach swojego życia.
I got what you mean , regards for putting up.Woh I am happy to find this website through google.
As I web-site possessor I believe the content material here is rattling magnificent , appreciate it for your hard work. You should keep it up forever! Best of luck.
F*ckin’ remarkable things here. I’m very happy to see your post. Thank you a lot and i’m having a look forward to touch you. Will you kindly drop me a e-mail?
I simply could not go away your website before suggesting that I
extremely enjoyed the standard information an individual supply to
your visitors? Is going to be again incessantly to check out
new posts
Hello very cool site!! Man .. Excellent .. Amazing .. Chang Freel
Nice post. I was checking constantly this blog and I am impressed! Very helpful info specifically the last part 🙂 I care for such information a lot. I was seeking this particular information for a very long time. Thank you and best of luck.
I have been absent for some time, but now I remember why I used to love this blog. Thank you, I’ll try and check back more frequently. How frequently you update your web site?
Prawdziwy z Ciebie talent i mistrz pióra. Z ogromną łatwością przekładasz myśli na słowa a słowa na zdania… trzymaj tak dalej, dbaj i pięlęgnuj swego bloga… Skąd czerpiesz tak ciekawe inspiracje ?
I got good info from your blog
Absolutely pent subject matter, Really enjoyed studying.
I am glad to be one of several visitants on this great site (:, regards for posting.
Hey There. I found your blog using msn. This is an extremely well written article. I’ll make sure to bookmark it and come back to read more of your useful information. Thanks for the post. I’ll definitely comeback.
After all, what a great site and informative posts, I will upload inbound link – bookmark this web site? Regards, Reader.
What i do not realize is actually how you are not actually much more well-liked than you might be now. You are very intelligent. You realize therefore significantly relating to this subject, made me personally consider it from numerous varied angles. Its like men and women aren’t fascinated unless it’s one thing to do with Lady gaga! Your own stuffs great. Always maintain it up!
hello!,I love your writing so much! proportion we keep in touch more about your post on AOL? I need a specialist on this area to solve my problem. May be that is you! Having a look ahead to see you.
Hi! This is my first visit to your blog! We are a team of volunteers and starting a new initiative in a community in the same niche. Your blog provided us useful information to work on. You have done a marvellous job!
Hi! I could have sworn I’ve been to this blog before but after checking through some of the post I realized it’s new to me. Anyhow, I’m definitely glad I found it and I’ll be book-marking and checking back often!
I feel this is among the so much vital information for
me. And i am satisfied reading your article.
But should statement on some general things, The site taste is great, the articles is
actually nice : D. Just right activity, cheers
It’s remarkable to pay a visit this web site and reading the views of
all friends on the topic of this piece of writing, while I am also eager of getting know-how.
Yes! Finally someone writes about epicwin rpg style to do list.
Good day! Do you use Twitter? I’d like to follow you if that would be okay.
I’m absolutely enjoying your blog and look forward to new posts.
Thanks for your personal marvelous posting!
I genuinely enjoyed reading it, you might be a great author.
I will make sure to bookmark your blog and will eventually
come back from now on. I want to encourage yourself to continue your great writing, have a nice weekend!
I do agree with all of the ideas you have offered for your
post. They are very convincing and will certainly work.
Still, the posts are very short for starters. May just you please extend them a bit from next
time? Thank you for the post.
It’s actually very complex in this full of activity life
to listen news on Television, therefore I simply use web for that reason, and
get the most up-to-date information.
I loved as much as you’ll receive carried out right here.
The sketch is tasteful, your authored subject matter stylish.
nonetheless, you command get got an edginess over
that you wish be delivering the following. unwell unquestionably come more
formerly again since exactly the same nearly very often inside case you shield this increase.
Everything is very open with a precise description of the issues.
It was truly informative. Your site is very useful.
Thanks for sharing!
Now I am going to do my breakfast, when having my breakfast coming
over again to read further news.
Howdy! I simply wish to give you a huge thumbs up for the excellent information you’ve got here on this
post. I am coming back to your website for more soon.
Hi! Would you mind if I share your blog with my facebook group?
There’s a lot of people that I think would really enjoy your content.
Please let me know. Cheers
What’s up, this weekend is good for me, because this
occasion i am reading this impressive informative paragraph here at my house.
I was able to find good info from your content.
What’s up, I check your blog on a regular basis. Your humoristic style is
awesome, keep doing what you’re doing!
I have learn some excellent stuff here. Certainly value bookmarking for revisiting.
I surprise how a lot effort you set to create one
of these great informative web site.