W co wierzą Grecy?

Religia w Grecji jest jedną z najważniejszych wartości narodu, która przetrwała stulecia wielu różnych okupacji, a zatem jest elementem tożsamości narodowej Greków. Jednocześnie to z Grecji wywodzi się mitologia i 12 bogów olimpijskich, a powszechnym talizmanem jest mati. Warto wiedzieć przed wakacjami, jaki Grecy mają stosunek do religii.

Jakie jest Twoje pierwsze skojarzenie z religią obowiązującą w Grecji? Czyżby grekokatolicyzm? Greko-, Grecja… brzmi tak podobnie, że ta odpowiedź niemal sama się nasuwa, prawda? Otóż nic bardziej mylnego! Grecy, podobnie jak Polacy, są chrześcijanami, z tym że religią obowiązującą w Grecji jest prawosławie. Po grecku prawosławie to orthodoksos, co często wpływa na drugie błędne postrzeganie wyznania wiary w Grecji jako ortodoksyjnej.

Ostateczny kształt dzisiejszego prawosławia wyodrębnił się w procesie rozłamu Kościoła Wschodu ze stolicą w Konstantynopolu i Zachodu ze zwierzchnictwem Rzymu w 1054 roku (wielka schizma wschodnia). Za podłoże konfliktu uważa się różnice kulturowe. Zachód był światem łaciny i kultury rzymskiej, zaś na wschodzie dominowała greka i wpływy kultury śródziemnomorskiej. Kością niezgody była także kwestia celibatu.

Prawosławie w Grecji jest kościołem autokefalicznym, co oznacza, że nie uznaje idei centralnej władzy kościelnej. Patriarchat Konstantynopola sprawuje tylko prymat honorowy. Ważne decyzje w sprawach Kościoła podejmowane są podczas soborów. Co ciekawe, dzisiejszy Konstantynopol – turecki Stambuł – nie jest w Grecji uznawany, wciąż obowiązuje nazwa miasta z czasów cesarstwa.

Czym zatem jest mylący skojarzenia grekokatolicyzm?

Grekokatolicy to połączenie wspólnoty chrześcijan i obrządku bizantyńskiego. Uznaje zwierzchnictwo papieża i dogmatykę katolicką, lecz zachowuje prawosławne odrębności liturgiczne i prawne.

Z perspektywy podróży i zwiedzania najciekawsze są różnice, które spostrzec można odwiedzając greckie świątynie. Wiele z nich ma charakter zabytków lub ważnych lokalnych miejsc, wartych odwiedzenia. W wycieczkach lokalnych Grecosa w każdym regionie przynajmniej jeden z programów zwiedzania obejmuje wizytę w miejscowym kościele. Zatem na miejscu wszelkie różnice dokładnie podkreśli i omówi pilot wycieczki.

Pewne elementy są stałe. We wnętrzu cerkwi nie dostrzeżesz:

• wizerunku Boga;
• ołtarza;
• organów lub innego źródła muzyki;
• wystarczającej liczby miejsc siedzących;
• konfesjonału.

Dlaczego?

• Kopuła symbolizuje niebo, Boga i świętych. Na jej sklepieniu znajduje się wizerunek Jezusa Pantokratora otoczonego Archaniołami, Apostołami i czterema Ewangelistami.
• Wierni nie widzą ołtarza, jest on bowiem metaforą raju, strefą niedostępną dla zwykłych śmiertelników. Wejście na ołtarz dozwolone jest wyłącznie duchownym sprawującym obrządek. Ołtarz od nawy głównej oddziela ikonostas pełen wizerunków świętych – pisanych i bogatych w symbolikę ikon.
• W nawie głównej z reguły jest niewielka liczba miejsc siedzących, w liturgii bowiem uczestniczy się na stojąco.
• We wnętrzu świątyni nie ma konfesjonału, wierni powinni przystąpić do spowiedzi przynajmniej raz w roku w okresie Wielkanocy, odbywa się ona poprzez rozmowę z kapłanem.

Podstawową różnicą obyczajową i prawną między chrześcijaństwem a prawosławiem jest możliwość zawierania małżeństw przed przyjęciem święceń kapłańskich. Papas – grecki ksiądz – ma zatem żonę i dzieci.

Między chrześcijaństwem a prawosławiem występuje kilka istotnych różnic w interpretacji prawd wiary, a dla osób zainteresowanych zgłębianiem kwestii religijnych ciekawe mogą być różnice w zakresie liturgii i kultu religijnego.

Liturgię odprawia się w języku starogreckim lub staro-cerkiewno-słowiańskim. Jest to powodem, dla którego podczas nabożeństw w świątyni panuje harmider – wierni zwyczajnie nie rozumieją języka liturgii. Co więcej, niedzielne nabożeństwo trwa zazwyczaj około 3 godzin i mało kto bierze udział w całości.

Charakterystycznym elementem w kościele prawosławnych są cienkie długie świeczki zapalane ku pamięci zmarłych oraz w intencjach osób żyjących. 

Jeśli podczas urlopu masz więc ochotę wziąć udział w greckiej “mszy”, śmiało! Jest to świetna okazja, by lepiej poznać miejscową kulturę i przyjrzeć się zwyczajom. I nie musisz mieć wyrzutów sumienia, jeśli nie wytrwasz na całości.

Najważniejszym świętem w greckim kalendarzu jest Pascha, czyli Wielkanoc. Zazwyczaj wg kalendarza juliańskiego wypada ona tydzień lub dwa tygodnie później niż w Polsce. Grecy przygotowują się do niej pieczołowicie. Większość, a z pewnością starsze pokolenia, przestrzega restrykcyjnie zasad 40-dniowego postu. Kiedy już ogłoszone zostaje Zmartwychwstanie Chrystusa, następuje radosne świętowanie. Jeśli masz okazję w tym czasie wybrać się do Grecji, koniecznie z niej skorzystaj! To żywa lekcja tamtejszej kultury i niesamowite przeżycie.

Tradycje związane z przygotowaniem do Paschy sięgają Tsiknopempti, czyli greckiego odpowiednika Tłustego Czwartku oraz Czystego Poniedziałku – dnia kończącego karnawał i rozpoczynającego Wielki Post. Tsiknopempti tym różni się od polskiej wersji, że świętowany jest na wytrawnie. W całej Grecji rozpala się na ulicach grille i przyrządza wyborne dania mięsne, których Grecy nie będą spożywać w czasie postu. Fantastyczna okazja by wybrać się do Grecji poza sezonem i skosztować lokalnych tradycji. Zaś Kathara Deftera (polskie ostatki) symbolizuje duchowe i fizyczne oczyszczenie przed Wielkim Postem. Do tradycji tego dnia należy chałwa i puszczanie latawców.

Drugim najważniejszym świętem w kolejności jest 15. sierpnia, Zaśnięcie Bogurodzicy. Nazwa święta od razu wskazuje na inną interpretację Kościoła tego ważnego dogmatu – nie uznaje się bowiem niepokalanego poczęcia i wniebowzięcia NMP. Kult Matki Bożej w Grecji jest bardzo doniosły, zatem możesz sobie wyobrazić, jak lokalne społeczności szykują się do tego święta. Po całodziennej liturgii i procesji następują największe na wyspach i w miastach panigiri, czyli odpusty. o których więcej przeczytasz na blogu Grecosa już wkrótce.

Ważnym świętem jest także Teofania (6 stycznia), które wiąże się z błogosławieństwem morza. Kapłan wrzuca do niego krzyż, po który spieszą młodzi ochotnicy. Kąpiele morskie o tej porze roku z pewnością weryfikują siłę wiary, temperatura wody sięga bowiem co najwyżej 13 stopni Celsjusza.

Duże znaczenie ma też Zesłanie Ducha Świętego, w Polsce zwane potocznie Bożym Ciałem. Wszędzie w tawernach i kurortach można spotkać Greków, którzy urządzają sobie wówczas długi weekend na rozpoczęcie lata  (gr. trimero, dosłownie trzydniówka).

W przypadku Bożego Narodzenia w Grecji trudniej jest się zorientować, że akurat trwają jakieś istotne Święta. Grecy organizują wówczas rodzinny, uroczysty obiad lub spotykają się w tawernach (częściej). Niemniej, podniosła jest atmosfera 12 dni (gr. dodekaimero) między 25. grudnia a 6. stycznia.

Co ciekawe, mimo religii monoteistycznej i głębokiej wiary Greków, w ich kulturze napotkać można wiele obowiązujących przesądów i zabobonów. Niektóre z nich nawet współistnieją z religią. Doskonałym tego przykładem są pamiątkowe bransoletki rozdawane wszystkim gościom uczestniczącym w sakramencie Chrztu Świętego. Obok krzyża symbolizującego związek z religią znajduje się mati – jeden z wiodących talizmanów szczęścia w Grecji – charakterystyczne niebieskie oko. Odstrasza złą energię, przyciąga dobro. Chroni przed nieprzyjaznym spojrzeniem. Grecy wierzą, że fałszywe czy zazdrosne spojrzenia rzucają urok. W łagodnej wersji kończy się on bólem głowy. Dlaczego oko jest niebieskie? Oczywiście można nawiązać do barw narodowych, do morza i nieba. Jedno z wyjaśnień mówi o tym, że Grecy i Turcy jako południowcy mają w większości ciemne oczy i są przekonani, że to jasne spojrzenie rzuca urok. Żartobliwie rzecz ujmując: to wyjaśnia, dlaczego i jedni i drudzy prędko znajdują się “pod urokiem” polskich turystek – w dużej mierze jasnookich. Żeby chronić się przed nieprzyjaznym spojrzeniem, Grecy noszą wisiorki, bransoletki czy inne gadżety z okiem, a co zadziwiające, mati jest zjawiskiem oficjalnie uznanym przez kościół. Wynika to między innymi z jego kulturowych korzeni sięgających antyku.

Czy wiesz, że potrójne splunięcie (nie dosłowne) również działa na szczęście? Greckie “ftou ftou ftou” wymawia się, by nie zapeszyć! Dlaczego trzykrotnie? Oczywiście na znak Trójcy Świętej. Doskonale odzwierciedla to kulturę Greków: głęboko wierzących i jednocześnie bardzo zabobonnych.

Podczas transferu autokarem z lotniska nie zdziw się, że nad kierowcą wisi… czosnek. Jest powszechnie spotykany w pojazdach prywatnych lub użyteczności publicznej. Ma odstraszać złe demony i przepędzać niefart. Najczęściej zawieszony jest tuż obok ikon kilku świętych. Tak jakby wspólnie miały większą moc.

Również z historią Kościoła w Grecji związany jest pechowy wtorek trzynasty – odpowiednik polskiego piątku trzynastego. To niefortunne połączenie wzięło się od wtorku 29 maja 1453, upadku Konstantynopola. Wtorek i trzynasty, bowiem 1+4+5+3=13.

Na koniec nie zapominajmy także o mitologicznych bogach olimpijskich, którzy obecni są w codziennej, potocznej mowie. Zeus rzuca gromami z nieba podczas burzy, a Posejdon jest nie w humorze, gdy na morzu szaleje sztorm. Ich obecności szczególnie doświadczysz podczas wakacji na Riwierze Olimpu.

Oprócz świąt ogólnokrajowych każda wyspa celebruje święto swojego patrona. Dlatego podczas swoich Wielkich Greckich Wakacji wypatruj i nasłuchuj panigiri! Kiedy widzisz, że w Twoim kurorcie, w bezpośredniej okolicy świątyni coś się szykuje, nie pozwól by ominęła Cię jedna z kultowych okazji do poznawania lokalnych obyczajów.